Imperium Mongolskie

    Imperium Mongolskie (oficjalna nazwa: Wielkie Państwo Mongołów) - Państwo mongolskie założone w 1206 r. przez Temudżyna, znanego bardziej jako Czyngis-chan, istniejące formalnie do początków XIV wieku. W szczytowym momencie swojego rozwoju terytorialnego w połowie XIII wieku obejmowało Azję Środkową, północne Chiny, Ruś i Bliski Wschód.

Panowanie Czyngis-chana

    Imperium Mongolskie zostało zbudowane przez Temudżina na przełomie XII i XIII wieku. Pierwsza Orda Temudżina powstała prawdopodobnie na początku lat 80 XII wieku, wtedy też w 1182 roku Temudżin został okrzyknięty Czyngis-chanem (daty te są kwestionowane przez znaczną część badaczy). W latach 1201-1206 pokonał innych władców wschodniej części Wielkiego Stepu, włączając do swej ordy kolejne ludy: Tatarów, Kereitów, Merkitów, Najmanów. W 1206, po usunięciu wszystkich znaczących wrogów zwołał Wielki kurułtaj u źródeł Ononu, który ogłosił go Kaganem i uznał formalnie jego władzę nad podbitymi ludami. W następnych latach podbił północne Chiny (do rzeki Huang-ho), chanat Karakitanów i większą część Imperium Chorezmijskiego.

Czyngis-chan

Nastepcy

    Przed śmiercią Czyngis-chan podzielił państwo między czterech synów (przy czym podziałowi podlegały tylko terytoria stepowe - miasta i tereny rolnicze zamieszkane przez ludność osiadłą pozostały pod zarządem Wielkiego Chana). Władzę zwierzchnią i tytuły Wielkiego chana i Kagana otrzymał (po krótkiej regencji najmłodszego syna Tołuja) jego trzeci syn Ugedej, on też rządził zachodnią Mongolią i Dżungarią.

    Tereny na zachód od jego dzielnicy do rzeki Amu-darii otrzymał Czagataj, zachodnią Syberię aż do Uralu Dżoczi (który jednak zmarł przed Czyngis-chanem i jego Ułus podzielili między siebie jego synowie, największą część otrzymał Batu-chan), a wschodnią Mongolię i północne Chiny najmłodszy Tołuj.

    Za rządów Ugedeja zakończono podbój północnych Chin i Imperium Chorezmijskiego, podporządkowano Imperium Ruś, a wojska Mongolskie na krótko zajęły także Polskę i Węgry. Ugedej mimo podziału państwa i sporów w rodzinie panującej rozbudował administrację opierając ją na przedstawicielach ludów podbitych i utrzymał silną władzę centralną.

    Duże wpływy w państwie miał strażnik Jasy - Czagataj, oraz szef kancelarii - Jelü Cz'uc'aj. Władzę po Ugedeju przejęła jego żona, Töregene, a następnie syn Gujuk - za ich rządów władza centralna uległa osłabieniu.

    Batu-chan, władca Ułusu Dżocziego, praktycznie wypowiedział posłuszeństwo i nieomal doszło do wojny domowej (Gujuk zmarł wyruszywszy już na wyprawę przeciw Batu). Regencję po Gujuku objęła jego żona Oguł Kajmysz, nie była ona jednak w stanie utrzymać władzy ani przeprowadzić wyboru swego syna na Wielkiego-Chana, i po trzech latach linia Ugedeja ostatecznie straciła władzę na rzecz syna Tołuja Mongkego.

    Za jego rządów 1251-1259 faktycznie usamodzielnił się Ułus Dżucziego. Straciły także na znaczeniu zdziesiątkowane w przeprowadzonych przez niego czystkach rody Czagataja i Ugedeja. Mongke rozpoczął nowe podboje wysyłając swoich braci na południowe Chiny (Kubilaj), i Bliski Wschód (Hulagu-chan).

    Po jego śmierci doszło do wojny domowej, najpierw między jego braćmi Kubilajem i Arykiem Boge, a po zwycięstwie tego pierwszego między Kubilajem a wnukiem Ugedeja - Kajdu.

    Kubilaj panował w Chinach, których podbój udało mu się zakończyć, i większej części Mongolii. Jego zwierzchność uznawał Hulagu, który w podbitej Persji założył Ilchanat, i okresowo Ułus-Dżocziego, nie miał on już jednak rzeczywistej władzy nad innymi dzielnicami Imperium.

    Poszczególne linie Czyngisydów asymilowały się z podbitymi narodami, sam Kubilaj przyjał kulturę chińską i chiński tytuł cesarza. Jego synowi w 1301 roku udało się pokonać Kajdu i odzyskać władzę we wschodniej części Wielkiego Stepu, lecz za jego panowania pozostałe ułusy zerwały ostatecznie wszelkie więzi z Wielkim Chanem i państwo rozpadło się.